Sve što treba da znate o anemiji

Piše: doc. dr Ivana Urošević
lekar specijalista interne medicine
supspecijalista hematologije

Anemija ili malokrvnost predstavlja smanjenje broja eritrocita ili ukupne količine hemoglobina u krvi. Oko 1,5% ukupne populacije pati od anemije. Smatra se da u razvijenim zemljama oko 10 odsto, a u nerazvijenim i preko 50 odsto žena generativne dobi ima anemiju usled nedostatka gvožđa.

Prema uzroku i mehanizmu nastanka anemije možemo podeliti u tri grupe:

1. anemije koje nastaju zbog smanjenog stvaranja eritrocita,
2. anemije koje nastaju zbog povećane razgradnje ili gubitka eritrocita i
3. anemije uzrokovane povećanom potrebom za eritrocitima.

U prvoj grupi najčešće su anemije usled nedostatka gvožđa (sideropenijske), u drugoj hemolizne, a u trećoj grupi anemije koje nastaju u trudnoći i dojenju, kao i u detinjstvu zbog ubrzanog rasta.

Najčešće su anemije zbog nedostatka gvožđa, odnosno sideropenijske anemije. Do smanjenja količine ukupnog gvožđa u organizmu može doći zbog sledećih razloga:

– hroničnog krvarenja
– nedovoljnog unosa gvožđa putem hrane, posebno kod dojenčadi i dece
– poremećaja u apsorpciji gvožđa iz gastrointestinalnog trakta
– pojačanog razaranja eritrocita (hemolize) kao posledica drugih bolesti.

Kod žena koje su u generativnom periodu, pojačano krvarenje tokom menstrualnog ciklusa predstavlja najčešći uzrok sideropenijske anemije, dok je kod muškaraca i žena u postmenopauzi najčešći uzrok ove vrste anemije krvarenje iz gastrointestinalnog sistema. Gvožđe iz hrane se apsorbuje u početnom delu tankog creva (duodenumu).

Razne bolesti koje zahvataju sluznicu tog dela creva utiču na smanjeno prihvatanje gvožđa i mogu dovesti do sideropenijske anemije. Smanjeni unos gvožđa hranom čest je samo kod novorođenčadi i dece. Njihove su potrebe zbog rasta velike, a mleko predstavlja slab izvor gvožđa. Posebne rizične grupe za nastanak sideropenijske anemije predstavljaju trudnice i dojilje, jer se prosečno u trudnoći 900 mg gvožđa prenese u fetus i posteljicu, dok se dojenjem gubi i do 30 mg mesečno.

Koji su simptomi anemije?

Simptomi anemije zavise kako od stepena, tako i od brzine razvoja malokrvnosti. Naime, ukoliko je anemija blaga ili nastaje sporo, kompenzatorni mehanizmi organizma mogu da nadoknade manjak eritrocita i hemoglobina i smanjeno dopremanje kiseonika do tkiva i organa, pa bolesnik nema simptome ili su oni veoma blagi. Ukoliko se anemija produbljuje, ili nastaje naglo, dolazi do tipičnih simptoma malokrvnosti: lako zamaranje, slabost, malaksalost, vrtoglavica, zujanje u ušima, ubrzan rad srca, gušenje, pospanost, bolovi u grudima i glavobolja. Pri pregledu bolesnika uočava se bleda i slabije prokrvljena koža i sluznice, ubrzan srčani rad, snižen krvni pritisak, otežano disanje.

U zavisnosti od uzroka anemije mogu postojati dodatni simptomi i znaci bolesti. Specifični znakovi koje vežemo uz sideropenijsku anemiju su pojava promenjenih noktiju u smislu gubitka prirodnog konveksiteta noktiju (koilonihija), zatim se može javiti potreba za konzumiranjem materijala koji nisu hrana (zemlja, papir, trava, kosa), ali to nije specifično isključivo za sideropeniju. Takođe, može doći do pojave sindroma tzv. nemirnih nogu (engl. restless legs syndrome).

Postavljanje dijagnoze i lečenje

Dijagnoza anemije se postavlja na osnovu nalaza krvne slike, odnosno vrednosti koncentracije hemoglobina u krvi i vrednosti hematokrita. Nakon potvrđivanja dijagnoze anemije neophodno je uraditi analize potrebne za otkrivanje uzroka malokrvnosti, da bi se moglo sprovesti adekvatno lečenje. Kod lečenja anemije najvažnije je naći njen uzrok i eliminisati ga. Ukoliko je anemija teška i ugrožava život bolesnika, prvo se malokrvnost koriguje transfuzijama eritrocita, a potom se nastavlja ciljana dijagnostika i lečenje.

Lečenje sideropenijske podrazumeva primenu preparata gvožđa u vidu tableta ili injekcija. Obično je potrebno 2 do 4 meseca terapije kako bi se korigovala anemija, a kako je potrebno popuniti zalihe organizma, terapiju je potrebno nastaviti najmanje 6 meseci posle normalizacije krvne slike. Uobičajena dnevna doza je do 200 mg. Preporučuje se da se tablete gvožđa uzimaju sat vremena pre jela, zajedno sa vitaminom C. Porast hemoglobina možemo očekivati već nakon tri nedelje terapije.

Preporučuje se da se istovremeno sa uzimanjem gvožđa ne koriste lekovi koji se koriste za lečenje gastritisa i čira na želucu i dvanaestopalačnom crevu (antacidi i inhibitori protonske pumpe). Zbog uzimanja gvožđa, relativno se često javljaju nuspojave od strane gastrointestinalnog trakta – crna stolica, zatvor, muka, gađenje, nagon na povraćanje. U takvim slučajevima se može smanjiti dnevna doza ili primeniti neki drugi preparat gvožđa. Ukoliko peroralna primena gvožđa nije dovela do željenih rezultata treba preispitati postavljenu dijagnozu. Injekcije gvožđa se daju kada postoji poremećaj organizma u apsorpciji gvožđa iz tableta ili u slučajevima nepodnošenja tableta, kao i kad nismo sigurni da se terapija uzima na odgovarajući način.

Ishrana

Preporučuje se uzimanje hrane bogate gvožđem, a to su sledeće namirnice: žitarice (celo zrno), pačetina, govedina, junetina, sardine, tunjevina, morski plodovi, kelj, artičoke, bundeva, krompir u ljusci, spanać, blitva, mahunarke (grašak, sočivo, pasulj), soja, suvo voće, džigerica, žumance, zeleno lisnato povrće.