Savamala: Zanosna beogradska lepotica

Savamalu često nazivaju nevidljivim gradom. Nevidljiva je zato što nije lepa na prvi pogled, zato što se hodom po njoj izbegavaju kamioni i preskaču šine. Kada se taj poligon savlada, otkriva se jedna druga Savamala, koja miriše na ratluk bombondžije Bosiljčića, iz čijih ušuškanih bašta dopiru smeh i džez, koja je svoj beton prepustila uličnim umetnicima, čiji zidovi pamte oslobođenje Beograda od Turaka, ali i subotnji noćni provod u Mladosti i Ludosti… Zbog te druge Savamale, sentimentalne, a istovremeno moderne, vredi krenuti u istraživanje.

Smeštena je u senci Brankovog mosta i starih beogradskih velelepnih građevina na desnoj obali Save. Po toj reci, koja je često umivala njene ulice, Savamala je i dobila ime. Drugi deo naziva potiče od turske reči mahala, kasnije skraćene u mala, što znači susedstvo.

Niko ne zna koje su tačne granice te četvrti. Nekada se prostirala čak do Slavije. Prošle godine su nemačke arhitekte koje su sarađivale sa Gete-Gerilom pitale stanovnike da na karti označe granice Savamale. Svako od njih je drugačije obeležio, vođen nekom ličnom geografijom. Međutim, tri noseće tačke Savamale niko nije izostavio – Brankov most, Karađorđevu ulicu i Ulicu Gavrila Pirncipa.

Brankov most je prvi drumski most preko Save. Prvi most koji je izgrađen bez potpornog stuba na sredini. Prvi most preko kojeg je prešao tramvaj. Otvoren je 16. decembra 1934. godine. Iste jeseni u Marselju je izvršen atentat na kralja Aleksandra I Karađorđevića. U njegovu slavu dobija i svoje prvo ime – most Kralja Aleksandra. U toku pompeznog otvaranja preko njega je prešla svečana kraljevska konjica, koju je činilo 700 konjanika. Međutim, bio je kratkog veka.

Da bi sprečila prodor Nemaca u Beograd, kraljevska vojska morala je da minira most, a u savezničkom bombardovanju 1944. bio je potpuno uništen. Jedino su kameni stubovi preživeli razaranja, pa je na njima nakon rata sagrađen most Bratstva i jedinstva, u narodu nazvan Brankov most. Beograd se brzo razvijao, saobraćaj postajao gušći, pa je sedamdesetih godina most morao duplo da se proširi.

U Savamalu se može stići sa raznih strana, a najlepši je prilaz upravo sa Brankovog mosta, jer pogled sa njega hvata skoro ceo kraj. Sa leve strane putnike pozdravlja zaštitnica grada – mural Gijoma Olbi Remeda „La Santa del Belgrado“. Sa desne strane uočavaju se gologlava Španska kuća i crveni fenjeri Kulturnog centra Grad.

Karađorđeva ulica je glavna ulica Savamale. Bučna i prašnjava. Arterija drumskog saobraćaja koji dolazi sa Pančevačkog mosta. Ali tu su i Sava, alasi zapetih udica i otmeni restorani s pogledom na ušće, Fabrika snova, Mikser house, misteriozni lagumi i neke zapuštene romantične fasade.

Ime je dobila po Karađorđu, vođi Prvog srpskog ustanka, koji je 1806. godine sa svojim ustanicima baš tom ulicom krenuo ka Beogradskoj tvrđavi da je oslobodi od Turaka.

Godine 1833. srpska vlast je dobila unutrašnju samoupravu u Beogradu, a Knez Miloš Obrenović odlučio da na obali Save izgradi moderan grad po uzoru na arhitekturu evropskih gradova čiji se život odvijao na rekama, poput Beča ili Budimpešte. Naredio je rušenje stotinak udžerica, a njihove žitelje naselio na teritoriji opštine Palilula.

U Savamali su se tada nastanili trgovci i zanatlije, te je ona postala glavni trgovački centar i elitni deo grada. Građevine koje su tada nikle na temeljima trošnih kućica i danas imaju veliki istorijski i kulturno-umetnički značaj. Najvažnija od njih je bivša zgrada Beogradske zadruge.

Odmah posle Karađorđeve, po važnosti dolazi Ulica Gavrila Principa. Najpre se zvala Savamalska, pa Bosanska, a danas nosi ime po Gavrilu Principu, koji je tu živeo u maloj prizemnoj kući dok je radio na kaldrmisanju Karađorđeve ulice.

Pored trgovačkih i zanatlijskih radnji, u toj ulici se nalazio i veliki broj kafana. Od starih kafana opstala je jedino Manakova kuća, ali i ona sa izmenjenom namenom. Manakova kuća jedan je od malobrojnih sačuvanih spomenika Balkanske orijentalne arhitekture. Pored nje, u centru grada može se naći još nekoliko primera ovakve arhitekture, recimo kafana „Znak pitanja“, konak kneginje Ljubice, Muzej Vuka i Dositeja…

Ovo je tek delić onoga što Savamala krije iza svojih ograda i prozora, tek golicanje da se krene u otkrivanje jednog pomalo zaboravljenog grada. Ipak, svi putevi vode u Savamalu, a vi možete da budite prvi koji će prošetati pažljivo ucrtanim ulicama Savamale. Podsetite se zanimljivih pojedinosti iz njenog burnog i raskošnog života i saznajte nove detalje o zanosnoj beogradskoj lepotici.

Start: Četvrtak, 8. avgust u 18 sati, Mikser House.

Izvor: Dragana Barjaktarević/B92, BelGuest
Foto: Facebook/Filmske lokacije